Poesies De Max Tosi
A cura di Cristina De Grandi
...O vo duc chmseis nteur, vo vo ne saveis
lascède che mn vede,
lasceme returnè da nùef la sù
giapè di Monc dl Texel, ch bef la lum
d lAurora, la dea furnida da catif,
chà l slor culeur dla seida, che stramuda,
ulà ch Maran sndulèsc,
semjàn n suen de gloria che ne fina,
tra i lens, ch fleur dna beleza mei ududa,
sota la protezion dCiastel Tirol,
chspieta l retorn dsi fi, restà fedel,
a la dliesa di Papesc, che ne toma,
ai boni nsenjamenc dl pere y dloma
a dut l pur, a l sant, a l aut, a l bel.
Amic, lasceme udei chla Santa tiera,
iha vivù passàn legujes di Rumans,
chà vivù duta lepopees dla storia,
chà cumbatù y sufert per si vitoria,
chá giatà for na forza scunesuda
per vester utla, libra viva granda,
per cumplì chla miscion chIdie ti à dà
can ch El l mont y i populi a chrjà.
Mi seul amor y duta mi richeza
l luec, chm fesc cuntènt jè propi ilò
lchel Paesc de maruejes, chlAlp dla Rezia,
nciertla, scumencian da lEngiadina,
chl Mendl stlus a per dla Dolomites,
cuer de lEuropa y de doi gran cultures,
pùent tra la gent tudescia y la latina ;
y per chscta pitla, cara patria ameda,
jè dasess da mi aveines lultim sanc,
lultim scioldo ascchendù tl cassabanc,
renunzian a la plu sentida dmi legrezes.
Dalonc da mi paesc, piera prezieusa,
di monc, che fesc ghirlanda a l ciè dItalia
jè son scchna planta frida y ufenduda
da la lama de fùec de la seites,
passèda la burasca da gran temp
O scchna steila da mont, chteuta demez
dal crep natif y usèda al vent dl geuf
ven purteda giù a val y desflurèsc.
( " L Popoul Ladin", 23 agosto 1946, pag.I )
Dlonc, ora da l vjer dla funestres arzicà da la luna, che fleur
blancia, scchna piera da curèt, scna fauc da la lama tajenta,
dut dorm, la zità, la valeda, la pizes, i bosc, la campanjes;
dut semieja chl di cumparèsc, chl nrosé dl duman se presenta.
Uem sct ulèsses datraj, rusnè y tcunfidé cul Senieur,
àuzete dret a beneura co, chl gial fesc, canchl cianta;
furnèscete su, bel a chiet, arbàndona i plumacies dl liet
y ti turmenteus insuen y saluda devot lOma Santa
chá vedlà sun ti ciesa. Ljè n angiul ferm che t aspieta
ulà chl scur jé plu toc, bel pront a scri su ti preghiera,
ne vèighesa si eles spanedes y si frùent curì de dumbria,
che seuta per bever l prim lineus da l ciel chs destlera ?
Auzete su, sct ùes udei l mus ascchendù de ti Idie,
sce tùes audi prn mument lamabl son de si usc;
ne tlascé mucié lucasion, si visita dura me pùec
y lusc jé apeina davjert, chtn bater dùedl se stlus.
Nginjete chEl stà prunì; si pe etèrn ne fesc nianca reméur,
lesier, scchla neif de nosc monc, scchl vif rundené dla ciampana.
Si furnimènt je plu fin dl lin y dl drap plu preziueus,
ulà chtoca si mans nvesibles, ti plejes snblancia y resana.
Tsi cialé divin y zenza nibla jé dut l mistèr de chesc mont,
dl len, chsncurona de fuèjes y dl ciof, chfesc paruda sui prei,
la sucrèta reson dnoscta vita, l percié dl amor y dla mort.
O mostrete graa ti Creadeur, l recievàn cun fidanza y plasei.
Nsnodlete tosc che zen ruvl, ne te temei y damanda cié cht ùes
chEl tcunzedrà a mans pleines, cié chtarès plu de busèn.
Si cùer jé nsci genereus, chmei nia a degun ne refudl ;
ncie tu si grazies tarès, sctlunerejes y tlames dassèn !
( " L Popul Ladin ", 23 agosto 1946, pag. I )
Aus Schloss Tirol, Reto-romanen grüssen wir das Rätier-land
Fest geeint auf unsrer Scholle, reichen wir uns doch die Hand;
Berg und Tal der Dolomiten bleib ladinisch immerdar,
An der Grenze erschallt die Sprache unsrer Väter hell und klar.
Auf ihr Grödner, an die Arbeit, für die Heimat seid bereit,
Treu erfüllet euerer Pflichten, euch ermahnt die neue Zeit.
Bald erheben sich die Brüder von Ampezzo und Enneberg,
Glüht die Flamme von Ladinien auf dem Kamme von Nonsberg.
Sieg und Heil dir Muttersprache, unser Herrgott stehe dir bei,
Bleib im Lande, tief verwurzelt, niemand reisse dich entzwei.
Edler Mutterlaut gedeihe, unsres Volkes Ruhm verkünde
Auf den Mutterlippen blühe, lebe fort in unsrem Kinde!
( " L Popul Ladin ", 23 agosto 1946, pag.II )
E nu 'temp nuèu, o fiej dAnaunia forta,
mossà che cossa lenga no lè morta,
za tut la Val se muèu da Vic a Fon;
linvèr lè nà, nsem col fret e l son
col fret e l son!
Su ciampi e prai Floris la primaviera;
en festa grigna el bosc e la riviera.
N ta Gardena i fradièi i è tuti pronti,
lus el sol tan che ruèsa sora i monti,
su i nossi monti!
O Nones bel, tas ciantà l cruz del cuèr,
tas dit mpò, ciar ladin l bel e l ver,
i tuèi poeti i à zurà: "No l cogn morir".
l nos parlar vivrà, pr l temp da nir,
chdut lor y largent, de plu chuni savei
pr l temp da nir !
( " L Popul Ladin", 23 agosto 1946, pag. IV )
Su samont son-s jit n di,
ch l fova l prim de mei,
ma l inviërn oa mo curì
i crëps y l mujnëi.
L albric y l leresc, zënza vërt,
fova duc mbrijei,
m é fermà sun troi ngërt,
ëuch! Ce desplajëi!
Sot a dascia mé n ucel
che te si coa fova,
drët descunselà per l jel
ci, ci, l cijidova.
Chiet dut, y nce sot a dlieja
nëif y dacia inò,
dlongia n pinch, cëla! Na luesa,
chi aspitov-la iló?
Y la plueia sul raion
tich, tach, tac tumoa,
sëura l bòsch y sun puscion,
sui purons dla roa.
Son ruvà su dejidran
d ancunté lansciuda,
son dat ëuta duleran
per ne lavëi ududa.
Ie minov de me ralegré
sche te n di dinstà,
tichenëus n tëmp d fauré:
l m à riesc ciacià.
Prima poejia dl prof. Max Tosi canche l ova 15 ani.
Ai primes de mei, sul jëuf de S. Vergil.
( "La Usc di Ladins", 1.de auril 1983, p.26 )
Sun la muredes da sfëntes, drët n mëujna,
scuriova ghert vënt, sciblan rabiëus,
scche n mujigant dessenà, ch sacianea
a suné na cianfonia dejacurdënta.
Gigant dejdeniëus, la tor de piëra cuëcena
manaciova mo dal aut dl col boschëus,
Terlan cufà ite, de sot, tla gran val grija,
cun l Adesc brum, serpejënt dalonc.
Sfundrà fova l tët, y ëuramëi degun scialier
menoa l vijitadëur tl self dla sales,
ch à per fonz iërba, y per sussot l ciel:
La nibles se la ciavalova vagabundes,
inant, inant, sciche n pastrëc de bisces
a jondler tla lerch lucënta dl dinviërn :
l urcan sturjòva la rames de paromula,
che jlungiova si jgrinfles da troi ca :
y cëla!, ie cumparida sun scialea,
dut n aiët, trata sëura da prinzëssa,
n ëila, rëida, dai braces aculiënc,
chova n mëudl de bocia, fata a fuia,
che ciniova, me nvian, plëina d melancunia.
Nuëmber 1938
( "La Usc di Ladins", 1. de dezëmber 1977, p.7 )
Sën vë nviëi ië a cunjenië n sunet,
cialëde tlo, l prim viërsl ië tosc fat;
l segond, perdrë, l terz ti jont-i adat,
y na chertina ëis dan a vo, bel bret.
Depò n architetëi-ië na sgonda, da poet,
chadroa la medema rimes, sudesfat,
dl tòch dë streda bel finà, y d garat,
n pèr dstrofes vë dunfrësc-i dl sunet.
Doi terzines plan plan, mudan la rima,
cun lezitënzia paziënta mët-i prò
a la chertines; sën vë dé-i la prima.
L mancia trëi viërsli sëuli, y ië bel bel
da valënt cuëch, v i cuëje y bluchënt mò
ëis vosc sunet, schë un gulasc dë vadel.
Y per l fe plu bel,
ië vë juntré, scebën chl nië dë mòda,
mò chisc trëi viërsli, ch vën tlamëi "la coda".
( "Usc di Ladins", 1. de lugio 1978, p.5 )
Lascia mi cuer, lascia chësc damandé,
sën ne vënies nia al savëi;
tu muesses tl scur mo purté
l stlaië che te ruverés a udëi.
Ne vëijes-a? Tl scur plu toch
purmpò na fustia de linëus,
dejcëria l puntl, cuer pesoch!
Spera mé y crë, fidanziëus.
( "La Usc di Ladins", 1. de merz 1984, p.29 )
Tumëde pleces ghiëles che pausrëis,
l utober mor, l vënt ve disc de ji,
sëur la montes nëiv-l, ce pensëis?
Tosc vo sarëis tla zopes a nfraidì.
Ne aspitëde, unide ma a fé vosc fac,
sot al lën che se nana mez dejnut;
audide ma, per chësc vos ultim viac
vè cianta sën la derjola n bel salut.
La stëiles mpea da lassù ju si lum,
per vedlé sun la nuët ch se archiëta, stancia;
la rondules, se abinan da dlonch adum,
se n ie juledes ulache l ciaut ne mancia.
Tlo ie-l n jboz che se agruma dut spaurì,
ma l chir debant si rama cunesciuda,
ëurmëi ne giat-l che n riani dejfurnì,
che ti cunedësc, che de jol se n ie lansciuda.
Pleces, l auton che cinia ve saludan,
sën se ëut-l al inviërn per l ancunté;
burdlë-ve dlongia i ronesc, ve eutejan
y unide prësc, mo chsc bolzer a balé.
( "La Usc di Ladins", 1. de nuëmber 1978, p.2 )
Dan a Sempach, cun ermes stà
Leopold, y la flëura dla nëubltà
ciautinan i caimps pr i danejé,
y aposta, l medem, cui paures fé.
Che chisc ne slascia sot zapé
de Morgarten dëss-n se lecurdé!
L tlap de jbizri, dò avëi prià,
cun n gran jgors à-i assautà
ma l nemich, dlà da si mur,
da spluec furënc se tën segur,
tlo nia ne arjonc i cunfedrei,
che ie n valguni dan via tumei.
"A fëna y fì, n salut ie mande,
y a vo, o cumpanies, i racumande!"
à Winkelried jvaià, y furà
tl piet da lanzes ie-l tumà,
y sëura l corp, da sanch curì,
ie tosc tl mur n varch giaurì.
Tres chël se jeta iló furiëus
nosc tlap, cun massacré jgricëus
nchiche l grof cun nëubltà
piërt la batalia y vën mazà.
"Un per duc, duc per un !" tenide a mënt,
Ladins, chësc dit, chvencerëis cun ardimënt.
da Heinrich Bosshardt, cianceda dal rumanc.
( "La Usc di Ladins", 1. de faurè 1985, p.7 )
Cun l prim var ittla vita che nëus fajon
cun nëus nstësc na légrima purton
canche, dajan bosc, loma nes strënc al piet
si prim salut ie légrimes de ndlet.
Danter mueies y legrëzies tosc cherscion-s
amor giata l cuer jëun, y bon se ulon-s,
l cuer dla muta a se mpander pona vën
y na légrima disc: "Ie té drët gën".
Bela ie dla nevicia, la gota da bradlà,
canche ëila cëla tl uedl de si amà
l maridé vën fat; i ie śën uem y muier,
prësc cumbatrà-i cun plu dun grief pensier.
Sche l uem, uni speranza à bele perdù
ie lëila che cëla cunfidan mo nsu,
aut, dviërs dl ciel, che mé sëul po cunfurté
y na légrima disc: "ne te despré!"
L ël devënta vëdl, l ie lëura dl cumià,
ai siei ntëurite ti à l cuer truep atristà
ti uedli de duc ie-l légrimes de duel
tribut damor che regor ju sul linzuel
cumuet l vedl cëla te si ultim mumënt
sun si nevoc y sun si fions, cuntënt,
mucia la vita, sciche n extrem ulëi
disc na légrima mo: "A bon se udëi".
Cianceda dal rumanc dlEngiadina, autor scunsciù.
Dal liber: Ouvras da Peider Lanzen pert 218
( "La Usc di Ladins", 1.de novëmber 1985, p.16 )
Colm dë trica y dë duël, mi bastimënt,
së n va pr l mèr, y scbën chë chësc l grëm
ebe jbatù dë burasches, nia l në së tëm,
erum londes desfid-l y jbunf dl vënt.
Y darjonjer l pòrt amich në dubitëi-l,
ncië sc tëurdl ië l tëmp y ajniblà,
y brontla l tëune termënt, desciadenà,
tl rvëut dl ciël, cha dël sarëin në stlëi-l.
Chl scunforta a speré zënz avëi pëura,
tla Pruvidënzia dë Die chië for sun streda,
pr judé ora tl bujën, daniëura.
Y canch urdla la burascia plu nrasseda,
të chëla splënd për ël, y ngali, sgëura
tl plenëz dl ciël suià, na sareineda.
( "La Usc di Ladins", 1 de mèrz 1979, p.22 )
L ië assé dn pitl piz
tl cuër dë n amich,
chl sibe valënt y rëidl
y tu iës dassën rich.
Tla man n druch bon ciaut
coch pra nëus ië-l usanza,
chësc ië l miëur ch të dejidre
a chë l të debe fidanza.
N doi grosc darjënt leprò
foss-l ënghe drët a avëi;
ma, iës pecuniëus? spartësc pò
chl fruz ch ië tie, dò l pudëi.
Chë nsci tu piëtes dut chël
chl avar dal muët në pò dé:
l tejor dë namezizia rera
ch giut verde, y ch posse duré.
( "La Usc di Ladins", 1. de agóst 1979, p.21 )
Da perjoniër dla vita y dë si leges cruveles,
é cunesciù duc i jlances dl dejidèr dejlià
y é-i daniëura termà dan l grant dejmesurà
coche l ucel sënt të gabia l bater ciaut d si eles.
Lultima parola, l ndeviné, à ëi sëui nrassà
mi dejidèr dejdeniëus dë cunescënzes reéles,
mi cuër for pià da la scimères, la plu beles
à saludà da dalonc l bel fantasticà.
Da amadëur é-i plurà pervia dl sentì, scurteda
dai tëmps y da la mort la gran pascion turmenteda
chë bampa ora dal cuër sciche frosces da brujé.
Plu tert é-i ulù crëier a n vivr etiërn, zënza muëia,
ma ië son dernà da i sforc, y sën, mi ultima uëia
ië chëla dë cunëscer da dedò l mëi finà dl paussé.
Ciancà da Leon Valade
( "La Usc di Ladins", 1. de agóst 1978, p.20 )
Vester acort ië danz bel,
vester da totl nia stlet,
chë datrai l saviënt në sà
scë ciëch ël miëna ië drët.
chë për l solit, gaujia l savëi,
n duël trabunì y desprà,
ntan ch al niurant garat-la
zënza chl në sebe da ulà.
Scë cunscidran ië cumpëide
chla menudëzies ch ië sé,
chësc më dunfrësc la gaujon
dë ri dë me nstëss y cuiené.
Da truëpesc, dlonch, é audì
chë l mont ië turont y bel,
ch turonda ië la fertuna
y leprò turont l dinel,
turont mò l torion di mac ;
cun chësc mi savëi ië assé;
v é dit l percië chë dal save
i dinei në së lascia giapé.
L turont rodla y fesc mudl,
ciëch ië rëit resta mplantà,
bon ië l turont, y dë utl,
ma bel ië l rëit, y unerà.
( "La Usc di Ladins", 1. de juni 1978, p.18 )
Nsadulabl dunëur ne son-s stat mëi,
ambiziëus dulëi vester, scich zachei
che se spënc cun sforz inant, drët preputënc,
pr arjonjer alauta n scialier, da melpaziënc.
A chisc ti cunsënt-i gën la sabia glories,
n inuem splendënt, la fama de si stories,
i miliarc te truga, l titul da ciavalier.
Mé dejidrëus de bëns che jënt ne chir,
sëitbunt damor, che l mont da ncuei dejbuta,
che urmëi ne sënt, y a chël ne dà-l valuta.
"Libido excellendi" pëia via, vat-n da mé,
che lasce al jborio sul tron pontifiché,
de nomla sciadrea, de n fruz de cunescemënt,
de mi mëndra luegia tla poejia, cuntënt.
( "La Usc di Ladins", 1. de utober 1985, p.11)
Daujin a plaza Borromeo a Milan, do dlieja via
dal ciampanil n pue bòz,
scich n ijula resteda dal passà,
ie-l na sief de cëses, che l pizón
n à mo nia dejbudlà.
Sui curnejions y sui bancons, drët schives,
se à sentà sëura l spëss culëur dl tëmp,
da brujà y toch ; fum de truep ciamins,
da calzina dla fràbighes senëntes;
lascià dala niblées de plu inviërnesc.
L fladea tume, tl juvier dl dì,
la zità fracacëusa te muvimënt,
Schiche n mèr jlimëus y rumplnënt,
che cianta dejacurdënt, y jëm y risc,
dlegan adum mile ujes te una sëula.
Sui tëc, dala scintles drët scherdëiles,
s á crì sosta stancëda y sëulitèra
vivana Melancunìa
y nurësc, nagan cun si bradlà,
la sienes megres de bux, chëles de vins,
dala pleces flaches, sëitbundes,
che gianghenea l linëus tl sot di chëurc,
certlëi da portesc antresc, nculunei.
Mucëivlmënter, datrai, ora dl ntredes,
l mus zevil y trasumià de na dunsela
se sporsc per cuntemplé
la gunfedes dl tràfich, chschich n mer,
sfragacea jlindernan sul lim dsi mont:
te n besariënt degors, mascins se jgorsa,
tramvëies che brunsineia dejpazienc ;
marcadënc y peghins cun motozipes,
cindernëntes, stlefëntes, drët jnipedes ;
vendedëures d jurniei che scrabucea,
aureies arjumënc, ëiles menadices
y sui ciantons tan d pëtleri tesons ;
Studënc a jlonder, sniëures cun pulicia,
becheies grosc, da menedli
chtofa rassënt da lianies,
nsci che le te jgricia.
a mesa doi palac, dlongia n placat
publizitèr, semiënt feter al scherm
de n chino de livel bas, tghetum zentrel,
canch dlonch se njlòra y baluchea la sëira,
se jlesierea dsi vin iló i buaciadresc,
y iust sëurasù, sul ciel de piërla grija
se staia strieva narcheda mediejela,
che mëina it te na stredòta
longia, te si strentura, ma drët blòta.
L uedl, cialan bel fit, tosc antravëija
tl ntercià de n gotich urnamënt,
na pelda cun na Madona dl trëicënt,
jentila y fina tl jlanc de si priëra,
sot al pluëi, l fiërs surëdl y l vënt.
Fina ie si cialeda, l còl spluët y zebil
sërsc su, tna nëubla raida,
schichdregina l purtamënt
y l fantulin Gejù, mëudl dartist
respuent chiet ala zartiëda de loma,
zënza badé ala flotna ju te streda,
ulàch la jënt urdenèra ciancaniea
rujnan mé dl giaudëi y di afares ;
nghëurda de vënter y jmuseda crac-la.
y sëurda ie-la, dl amor a la cherdada.
Ma la à sentí scichn cumand furënt,
t si cuer nflà de sënn y dantium
res de dejdën, tinjënt de se vendiché
dl mont fraidic, ngiust y dala tënia,
n poet mo drët jëun,
che stlujova te si piet struscià
la cëria psocia de sucrëta mueies
che deprovìa jmagiova, ries, si vita;
dan chla se n fossa jita,
fov-l dejmuntà dala mont, te planadura,
per se jnudlé y perië, iló sun fòssa
de si ava che ël for lecurdova,
morta ( ch a chësc destin degun ne mucia )
tla rembumbënta zità chla trangujova,
drët dalonc da si ciamp, tres da si cësa
y dala dliëva dl còl,
chova udù bel dan anesc,
si giuventù, bela, sarëina y tlèra
y nderzan l cë, à-l ntraudù la pelda,
y tosc se à-l ël cumuet tl fonz dl cuer ;
ie dlegheda la dlacia che l ncertlova.
Ajlune l dubité ie jit davën,
l dubité che nzeridova
la mata ringaraia di seniëi,
tla mënt sciacà scche da na fiëura,
y n jëm verdënt, leprò na evucazion,
ti ie mucei ora dai jlefs
siëuc, zënza amor, zënza priëra;
suënz daviërc, ma mé per malandré,
che njiniëi a ghinia cuinënta,
drët cruves, sl ova rissa, jbuganiënc,
savan avisa de fé truep patí.
Y la Dia Spranza, dal bëntufënt buchel
à jetà, dl dejmincë, la medejina
sun la pleies daviërtes, dajan it
la segurëza de n duman miëurà.
L fova paltan sun tiëra y n ruscianibles
nemich y dejgustëus, dal mëudl psoch,
parova desfidé cun fiër y cun peton
la mëi fineda lerch dl firmamënt,
ma a nia juova si sforz y si manacia,
che tëma ne fajov-l;
sun larcheda, scche simbul de fantum
la Bënfadrëssa devina, Maria,
dajan artën cun i braces a si Fi,
bëndijova mujelmënter, jejuran,
si etiërna parola, y bel plan via,
sciche al son misteriëus de n cumandé
l jlor spëss dla niblea se jbalucova
y la lum tiërjeda y arjënta, tsi rediërta,
stizova inò varentrëssa, tla lergiura
dl ciel nët, zënza sëida de cunfins
( 2 de fauré 1949 a Milan )
( "La Usc di Ladins", 1. de auril 1980, p.23 )
L rai de na stëila se à mpià sëura montes
y ie da si lum la pizes arjontes,
ie tlaria, de n sant mistèr la poejia,
San Ujep ie de viac cun la jëuna Maria.
L ie n pez che dejidre dassën, o Bambin,
amalà, dejpaziënt, che tu ruves daujin.
La mueies ie sotes tl cuer malterjà,
vië prësc a me crì, che té tan aspità.
Eurmëi chëi che amove, ne vën plu da mé,
se n ie jic y ne jova śën nia mi bradlé :
l duel ascundù che devënta n lamënt,
se dlëiga scich n sofl tla usc rëiscia dl vënt.
Son gram tl abandon y chire te chisc
mumënc n linëus tl uet scur de mi dis
l sucrët dla parola che fesc renvenì,
dì-la ora dla cuna y cunforta chsc patì!
Na stëila arjenteda sà mpià al eurijont,
i rëiesc dl uriënt cul ciamel va radont.
Tëma ne à-i dl desert, dla montes, dl mer,
ëi va do la stëila, che stiza bel tler.
( "La Usc di Ladins", 1. de dezëmber 1982, p.1 )
Da viere ora che dà ju sun streda
t é-i udù unian da dalonc
cun n var lesier;
se scassova i lens da castania sot al fla
da braina dl jené,
y fremenc ciancantova cun la rames.
Y ie aspitove pazient, bele da neura,
jvacià pra balcontort,
mbusià de pò t udei, ngali,
liejan Dante y Petrarca ora dl liber
nscì n fregul daviert sui jnodli castesc
y stuné ju i cruzi tramenteusc
cun la zartieda mujela de ti paroles;
per mplenì dut l uet de mi bur dis
t cialan ti uedli dl culeur dl ciel
tiert, eder sc ch n veija daduman
dò lega plueta ju ntan la nuet.
Da viere ora, che dà ju sun streda,
t è udù unian da dalonc
cun n var lesier
( L Professeur Tosi aspieta si miëur student per leura de talian )
( "La Usc di Ladins", 1. de dezëmber 1979, p.20 )
Dedicheda a lecord d
_Ië vive debriëda cui morc, plutosc chë pea cun i vivënc,
sc ch n parfem, a me ntëur it, m fluternea si ana,
si ana ndesfajëibla y soava ch për d ëila dejidrëssa
na branceda d chël amor ch n sparpaniëia a duc i vënc.
Në ië danz no tl tlusel tan ndlacià dla curtines,
ulà chë l mièrmul trancia, t chël la nscrites mënt.
ch m assauta scialdi deplù y cun majra tendrëza,
chësc murmuramënt mbusià dë nosc spiric familieres.
T plëina streda, al gran surëdl, tl reciuc ch trapina
dla fola ndafareda, jvaiënta, ch nës spënsc y jburdla,
tan de iëdesc chë zachëi m à batù la man sun la sciabla,
enudëibl, ntan ch l passa, më dijian : ´ Pënsa a nëus ! ª
Sun la riva falca y scherpëusa, ulach l mèr s la plurea,
sui ciofes ulach fladëia mujel n sofl d ansciuda,
ië ëi mò for da nuëf y si usc dejmana ch ië aude,
sibe dulianza o cianzon, sandlot o ri, daniëura amanta.
Y scë më n vede ncantëur init t boscures scutëntes,
sot a n ciant danterëures, cun si luna nteurdlida,
t chël nfurmiamënt d stiples lunënc ch më jaminea,
fic y ciafuëi, ië vëije, tòsc arcunësc-i si uëdli !
Dë sëires, seuradut, chëles d inviërn, dan al cënder
dl fudlé, sun chël desfanta s fruan revënt l tizon,
nlëuta canch dal aut ju nchin tl bass dla gran cësa,
l griëf scuté tardivënt t uni majon ië plumbà.
Coch sc i aspitëssa ilo, agrumëi it tla dumbries,
tan n nia, ch la brija nstëssa a buië tres la dsaradura,
ëi më ruva ca a tlapesc y ië sciche n jejur
d uciëi, jbriscënc cun n jòl morbe y fluchënt sul tapet.
Duc mi defonc, mi care morc, a lingia longia, scutan,
ëi së sënta ju, arlegan si uëdli nscipei, të mi uëdli,
cun moto dulënt dl prim, pona tënder y da cuntënt
pernan chë mi bona aculiënza ti à retù dë plën la fidanza.
Chëi ch ië piëi via, danora, vën dë reviërs për primes:
chl uem rëidl ch foa mi nëine, mi pitl avalënta l ava,
chë mantën vivs sot a la capa, puntineda d utantenèra
unfat bën schë tl scrin dl cuër, brunsins da sajon nevela.
Mi ora, flëura d auril, drë massa riësc nflaceda,
mi bon père, chà messù, ël ënghe, danz, m arbanduné
më lascian tlo për avëi gën, për patì y purdené,
n ana d orfen, defantuda, for duiëusa y temiënta.
Mi vedli maestri, tan seurìi cun l mut tralascià,
da chëi è-i mparà la forza y l drët duviër dë viver
tla belëza di ciëi y cun la stlarides di libri,
la crëta tl daunì pervìa dl amor dl passà.
Nscila nghe la cater cares, chëles chë sun la pëina
dl poet for temagiant, bunderjënt, desfiduziëus,
à springià ju la devuzions jentiles dë si uëdli
më mantenian denitëusa lana të mi falambra vita.
Depona i cumpanies liëgresc dl lëur y dla speranza,
plu teniënc ch ië y tan plu biëi, povester mieures,
chë la cruva splaiënta s à tëut pea a tradimënt
chsta pruzescion va së jlungian uni sëira deplu.
Mò autri, autri da nuëf Y coche l un vën permez,
ië-l n remorder të me, ch tira dò ca n pentimënt,
y ië arbasse ciafuël l fruënt, për në messëi massa sentì,
la craunia chë pudëssa treslujer da si uëdli.
O fertunëi muciadives de chësc mont da ridëies,
për vë tni su plu a la longia y për pudëi vë fe
l furné davën manco cruf cun n cumià plu tëndr,
në v é-i ma amà dë cuermënter coche l tuchëss da veste?
N onsa nëus bën mescedà, una cun lautra, nostanes ?
L uëm nghe l plu daviërt, ië for mò massa dsarà prò
për seurandé dut si cuër nghe al cuër, l plu amà;
la udledes ië tan frëides, y la paroles, cië rebeles !
Nscì ië prëie i defonc, nscì damand-i a dëi
perdon për në vester dë gra y pervia dë mi dejmincënza,
acioch ti dis chië bel daujin a cumplì l destin dl mortel
si tlemënzia më tole su y si bontà maspiëte.
Y tl chëul ulach la lampa sndeblësc, é-i pudù udëi
si palëur flurì të n surir y si braces lonc së stëndr
për më tre limpea tla dumbria, ulach më pèr d ntënder
jejuré tl pië via, l cherdé ch nës dona speranza.
( 9-11-77 )
( "La Usc di Ladins", 1. de Juni 1978, pp. 22-23 )
( n lecurdanza dë Luis Piazza )
Të n bòt, pernanchë n miëna chë l viver sibe n bën
gianghenëus y nchin tl fonz da n dejidèr turmentà,
nosc cuër sënt fiërs l bujën dë limurtalità
chë i Vedas o l Coran mpermët a chëi ch ië da bën.
Plu tert, të nosc dedit balestea l crëi ch vën negà;
y scë l toma trapinan pea l speré chë nës ngiana
dal rie cumbat cul dubité ch i crëidums zëra y scana
cumparësces tu vencedrëssa, o frëida, dura eurità.
Cun ti vënta y l degors dë dis brausc y arscinëi
a n së dé ite ciavëster devënt-n tosc usëi,
veciaia ruva y l sepulcher ië tlo dan nëus daviërt.
Ma a chësc pont, mped n ulëi toles tu dezijion;
i paravijes mentidli n mët plu rëm a latrazion,
dl ghëurdl ch travëusc tl nia, drët funrëul y desert.
ciancià da Leon Valade
( "La Usc di Ladins", 1. de méi 1978, p.15 )