Poesies De Max Tosi

A cura di Cristina De Grandi

Lasceme returnè

La visita d’l Senieur

Das Lied Ladiniens

La cianzon de l’Anaunia

Ansciuda inviërnela

Ciastel Maultasch

Coche n fesc n sunet

Crë y spera

L bal dla pleces

La ciantia de Sempach

La légrima

L Pruvedëi devin

L ië assé …

L nja

Miëc vester scëmpli

Omla cuntentëza

Rai jluminënt de Maria

Sëira d’Avënt

T’ aspitan

Vijites via për la nuet

Zenza fin

 

Lasceme returnè

...O vo duc ch’m’seis ‘nteur, vo vo ne saveis

lascède che m’n vede,

lasceme returnè da nùef la sù

giapè d’i Monc d’l Texel, ch bef la lum

d’ l’Aurora, la dea furnida da catif,

ch’à ‘l slor culeur d’la seida, che stramuda,

ulà ch’ Maran s’ndulèsc,

semjàn ‘n suen de gloria che ne fina,

tra i lens, ch’ fleur d’na beleza mei ududa,

sota la protezion d’Ciastel Tirol,

ch’spieta ‘l retorn d’si fi, restà fedel,

a la dliesa d’i Papesc, che ne toma,

a’i boni ‘nsenjamenc d’l pere y d’loma

a dut ‘l pur, a ‘l sant, a ‘l aut, a ‘l bel.

Amic, lasceme udei ch’la Santa tiera,

ih’a vivù passàn l’egujes d’i Rumans,

ch’à vivù duta l’epopees d’la storia,

ch’à cumbatù y sufert per si vitoria,

ch’á giatà for na forza scunesuda

per vester ut’la, lib’ra viva granda,

per cumplì ch’la miscion ch’Idie ti à dà

can’ ch’ El ‘l mont y i populi a ch’rjà.

Mi seul amor y duta mi richeza

‘l luec, ch’m fesc cuntènt jè propi ilò

l’chel Paesc de maruejes, ch’l’Alp d’la Rezia,

‘nciertla, scumencian da l’Engiadina,

ch’l Mendl stlus a per d’la Dolomites,

cuer de l’Europa y de doi gran cultures,

pùent tra la gent tudescia y la latina ;

y per ch’scta pitla, cara patria ameda,

jè dasess’ da mi aveines l’ultim sanc,

l’ultim scioldo asc’chendù t’l cassabanc,

renunzian a la plu sentida d’mi legrezes.

Dalonc da mi paesc, piera prezieusa,

d’i monc, che fesc ghirlanda a ‘l ciè d’Italia

jè son sc’ch’na planta f’rida y ufenduda

da la lama de fùec de la seites,

passèda la burasca d’a gran temp

O sc’ch’na steila da mont, ch’teuta demez

da’l crep natif y usèda a’l vent d’l geuf

ven purteda giù a val y desflurèsc.

 

 

 

 

 

 

( " ‘L Popoul Ladin", 23 agosto 1946, pag.I )

La visita d’l Senieur

 

 

Dlonc, ora da ‘l vjer d’la funestres arzicà da la luna, che fleur

blancia, sc’ch’na piera da curèt, sc’na fauc da la lama tajenta,

dut dorm, la zità, la valeda, la pizes, i bosc, la campanjes;

dut semieja ch’l di cumparèsc, ch’l ‘nrosé d’l duman se presenta.

Uem sc’t ulèsses datraj, rusnè y t’cunfidé cu’l Senieur,

àuzete dret a beneura co, ch’l gial fesc, can’ch’l cianta;

furnèscete su, bel a chiet, arbàndona i plumacies d’l liet

y ti turmenteus insuen y saluda devot l’Oma Santa

ch’á vedlà sun ti ciesa. L’jè n angiul ferm che t’ aspieta

ulà ch’l scur jé plu toc, bel pront a scri su ti preghiera,

ne vèighes’a si eles spanedes y si frùent curì de dumbria,

che s’euta per bever ‘l prim lineus da ‘l ciel ch’s destlera ?

Auzete su, sc’t ùes udei ‘l mus asc’chendù de ti Idie,

sce t’ùes audi p’r’n mument l’amabl son de si usc;

ne t’lascé mucié l’ucasion, si visita dura me pùec

y l’usc jé apeina davjert, ch’t’n bater d’ùedl se stlus.

Nginjete ch’El stà pr’unì; si pe etèrn ne fesc nianca reméur,

lesier, sc’ch’la neif de nosc monc, sc’ch’l vif rundené d’la ciampana.

Si furnimènt je plu fin d’l lin y d’l drap plu preziueus,

ulà ch’toca si mans ‘nvesibles, ti plejes s’nblancia y resana.

T’si cialé divin y zenza nibla jé dut l’ mistèr de chesc mont,

d’l len, ch’s’ncurona de fuèjes y d’l ciof, ch’fesc paruda su’i prei,

la sucrèta reson d’noscta vita, ‘l percié d’l amor y d’la mort.

O mostrete gra’a ti Creadeur, ‘l recievàn cun fidanza y plasei.

‘Nsnodlete tosc che zen ruv’l, ne te temei y damanda cié ch’t’ ùes

ch’El t’cunzed’rà a mans pleines, cié ch’t’arès plu de busèn.

Si cùer jé ‘nsci genereus, ch’mei nia a degun ne refud’l ;

‘ncie tu si grazies t’arès, sc’t’l’unerejes y t’l’ames dassèn !

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

( " ‘L Popul Ladin ", 23 agosto 1946, pag. I )

Das Lied Ladiniens

 

 

Aus Schloss Tirol, Reto-romanen grüssen wir das Rätier-land

Fest geeint auf uns’rer Scholle, reichen wir uns doch die Hand;

Berg und Tal der Dolomiten bleib ladinisch immerdar,

An der Grenze erschallt die Sprache uns’rer Väter hell und klar.

Auf ihr Grödner, an die Arbeit, für die Heimat seid bereit,

Treu erfüllet euerer Pflichten, euch ermahnt die neue Zeit.

Bald erheben sich die Brüder von Ampezzo und Enneberg,

Glüht die Flamme von Ladinien auf dem Kamme von Nonsberg.

Sieg und Heil dir Muttersprache, unser Herrgott stehe dir bei,

Bleib im Lande, tief verwurzelt, niemand reisse dich entzwei.

Edler Mutterlaut gedeihe, uns’res Volkes Ruhm verkünde

Auf den Mutterlippen blühe, lebe fort in uns’rem Kinde!

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

( " ‘L Popul Ladin ", 23 agosto 1946, pag.II )

La cianzon de l’Anaunia

 

 

E’ nu 'temp nuèu, o fiej d’Anaunia forta,

mossà che cossa lenga no l’è morta,

za tut la Val se muèu da Vic a Fon;

l’invèr l’è nà, ‘nsem col fret e ‘l son

col fret e ‘l son!

Su ciampi e prai Floris la primaviera;

en festa grigna el bosc e la riviera.

‘N ta Gardena i fradièi i è tuti pronti,

lus el sol tan che ruèsa sora i monti,

su i nossi monti!

O Nones bel, t’as ciantà ‘l cruz del cuèr,

t’as dit mpò, ciar ladin ‘l bel e ‘l ver,

i tuèi poeti i à zurà: "No ‘l cogn morir".

‘l nos parlar vivrà, p’r ‘l temp da nir,

ch’dut l’or y l’argent, de plu ch’uni savei

p’r ‘l temp da nir !

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

( " ‘L Popul Ladin", 23 agosto 1946, pag. IV )

Ansciuda inviërnela

 

 

Su samont son-s jit n di,

ch’ l fova l prim de mei,

ma l inviërn oa mo curì

i crëps y l mujnëi.

L albric y l leresc, zënza vërt,

fova duc mbrijei,

m’ é fermà sun troi ngërt,

ëuch! Ce desplajëi!

Sot a dascia mé n ucel

che te si coa fova,

drët descunselà per l jel

ci, ci, l cijidova.

Chiet dut, y nce sot a dlieja

nëif y dacia inò,

dlongia n pinch, cëla! Na luesa,

chi aspitov-la iló?

Y la plueia sul raion

tich, tach, tac tumoa,

sëura l bòsch y sun puscion,

sui purons dla roa.

Son ruvà su dejidran

d’ ancunté l’ansciuda,

son dat ëuta duleran

per ne l’avëi ududa.

Ie minov’ de me ralegré

sche te n di d’instà,

tichenëus n tëmp d’ fauré:

l m’ à riesc ciacià.

 

 

 

Prima poejia dl prof. Max Tosi canche l ova 15 ani.

Ai primes de mei, sul jëuf de S. Vergil.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

( "La Usc di Ladins", 1.de auril 1983, p.26 )

Ciastel Maultasch

 

 

Sun la muredes da sfëntes, drët n mëujna,

scuriova ghert vënt, sciblan rabiëus,

sc’che n mujigant dessenà, ch’ s’acianea

a suné na cianfonia dejacurdënta.

Gigant dejdeniëus, la tor de piëra cuëcena

manaciova mo dal aut dl col boschëus,

Terlan cufà ite, de sot, tla gran val grija,

cun l Adesc brum, serpejënt dalonc.

Sfundrà fova l tët, y ëuramëi degun scialier

menoa l vijitadëur tl self dla sales,

ch’ à per fonz iërba, y per sussot l ciel:

La nibles se la ciavalova vagabundes,

inant, inant, sciche n pastrëc de bisces

a jondler tla lerch lucënta dl d’inviërn :

l urcan sturjòva la rames de paromula,

che jlungiova si jgrinfles da troi ca :

y cëla!, ie cumparida sun scialea,

dut n aiët, trata sëura da prinzëssa,

n’ ëila, rëida, dai braces aculiënc,

ch’ova n mëudl de bocia, fata a fuia,

che ciniova, me nvian, plëina d’ melancunia.

 

 

Nuëmber 1938

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

( "La Usc di Ladins", 1. de dezëmber 1977, p.7 )

Coche n fesc n sunet

 

Sën vë nviëi ië a cunjenië n sunet,

cialëde tlo, l prim viërsl ië tosc fat;

l segond, perdrë’, l terz ti jont-i adat,

y na chertina ëis dan a vo, bel bret.

Depò n architetëi-ië na s’gonda, da poet,

ch’adroa la medema rimes, sudesfat,

dl tòch dë streda bel finà, y d’ garat,

n pèr d’strofes vë dunfrësc-i dl sunet.

Doi terzines plan plan, mudan la rima,

cun lezitënzia paziënta mët-i prò

a la chertines; sën vë dé-i la prima.

L mancia trëi viërsli sëuli, y ië bel bel

da valënt cuëch, v’ i cuëje y bluchënt mò

ëis vosc sunet, schë un gulasc dë vadel.

Y per l fe plu bel,

ië vë junt’ré, scebën ch’l n’ië dë mòda,

mò chisc trëi viërsli, ch’ vën tlamëi "la coda".

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

( "Usc di Ladins", 1. de lugio 1978, p.5 )

Crë y spera

 

Lascia mi cuer, lascia chësc damandé,

sën ne vënies nia al savëi;

tu muesses tl scur mo purté

l stlaië che te ruverés a udëi.

Ne vëijes-a? Tl scur plu toch

purmpò na fustia de linëus,

dejcëria l puntl, cuer pesoch!

Spera mé y crë, fidanziëus.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

( "La Usc di Ladins", 1. de merz 1984, p.29 )

L bal dla pleces

 

 

Tumëde pleces ghiëles che pausrëis,

l utober mor, l vënt ve disc de ji,

sëur la montes nëiv-l, ce pensëis?

Tosc vo sarëis tla zopes a nfraidì.

 

Ne aspitëde, unide ma a fé vosc fac,

sot’ al lën che se nana mez dejnut;

audide ma, per chësc vos ultim viac

vè cianta sën la derjola n bel salut.

La stëiles mpea da lassù ju si lum,

per vedlé sun la nuët ch’ se archiëta, stancia;

la rondules, se abinan da dlonch adum,

se n ie juledes ulache l ciaut ne mancia.

 

Tlo ie-l n jboz che se agruma dut spaurì,

ma l chir debant si rama cunesciuda,

ëurmëi ne giat-l che n riani dejfurnì,

che ti cunedësc, che de jol se n ie l’ansciuda.

 

Pleces, l auton che cinia ve saludan,

sën se ëut-l al inviërn per l ancunté;

burdlë-ve dlongia i ronesc, ve eutejan

y unide prësc, mo ch’sc bolzer a balé.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

( "La Usc di Ladins", 1. de nuëmber 1978, p.2 )

La ciantia de Sempach

 

 

Dan a Sempach, cun ermes stà

Leopold, y la flëura dla nëubltà

ciautinan i caimps pr i danejé,

y aposta, l medem, cui paures fé.

Che chisc ne s’lascia sot zapé

de Morgarten dëss-n se lecurdé!

L tlap de jbizri, dò avëi prià,

cun n gran jgors à-i assautà

ma l nemich, dlà da si mur,

da spluec furënc se tën segur,

tlo nia ne arjonc i cunfedrei,

che ie n valguni dan via tumei.

"A fëna y fì, n salut ie mande,

y a vo, o cumpanies, i racumande!"

à Winkelried jvaià, y furà

tl piet da lanzes ie-l tumà,

y sëura l corp, da sanch curì,

ie tosc tl mur n varch giaurì.

Tres chël se jeta iló furiëus

nosc tlap, cun massacré jgricëus

nchiche l grof cun nëubltà

piërt la batalia y vën mazà.

"Un per duc, duc per un !" tenide a mënt,

Ladins, chësc dit, ch’vencerëis cun ardimënt.

 

 

da Heinrich Bosshardt, cianceda dal rumanc.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

( "La Usc di Ladins", 1. de faurè 1985, p.7 )

La légrima

 

Cun l prim var it’tla vita che nëus fajon

cun nëus nstësc na légrima purton

canche, dajan bosc, l’oma nes strënc al piet

si prim salut ie légrimes de ndlet.

Danter mueies y legrëzies tosc cherscion-s

amor giata l cuer jëun, y bon se ulon-s,

l cuer dla muta a se mpander pona vën

y na légrima disc: "Ie t’é drët gën".

Bela ie dla nevicia, la gota da bradlà,

canche ëila cëla tl uedl de si amà

l maridé vën fat; i ie śën uem y muier,

prësc cumbatrà-i cun plu d’un grief pensier.

Sche l uem, uni speranza à bele perdù

ie l’ëila che cëla cunfidan mo nsu,

aut, d’viërs dl ciel, che mé sëul po’ cunfurté

y na légrima disc: "ne te despré!"

L ël devënta vëdl, l ie l’ëura dl cumià,

ai siei ntëurite ti à l cuer truep atristà

ti uedli de duc ie-l légrimes de duel

tribut d’amor che regor ju sul linzuel

cumuet l vedl cëla te si ultim mumënt

sun si nevoc y sun si fions, cuntënt,

mucia la vita, sciche n extrem ulëi

disc na légrima mo: "A bon se udëi".

 

 

Cianceda dal rumanc dl’Engiadina, autor scunsciù.

Dal liber: Ouvras da Peider Lanzen pert 218

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

( "La Usc di Ladins", 1.de novëmber 1985, p.16 )

L Pruvedëi devin

 

Colm dë trica y dë duël, mi bastimënt,

së n va p’r l mèr, y sc’bën chë chësc l grëm

ebe jbatù dë burasches, nia l në së tëm,

erum l’ondes desfid-l y jbunf dl vënt.

Y d’arjonjer l pòrt amich në dubitëi-l,

ncië sc’ tëurdl ië l tëmp y ajniblà,

y brontla l tëune termënt, desciadenà,

tl rvëut dl ciël, ch’a d’ël sarëin në stlëi-l.

Ch’l s’cunforta a speré zënz’ avëi pëura,

tla Pruvidënzia dë Die ch’ië for sun streda,

p’r judé ora tl bujën, daniëura.

Y canch’ urdla la burascia plu nrasseda,

të chëla splënd për ël, y ngali, s’gëura

tl plenëz dl ciël suià, na sareineda.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

( "La Usc di Ladins", 1 de mèrz 1979, p.22 )

L ië assé …

 

L ië assé d’n pitl piz

tl cuër dë n amich,

ch’l sibe valënt y rëidl

y tu iës dassën rich.

Tla man n druch bon ciaut

coch’ pra nëus ië-l usanza,

chësc ië l miëur ch’ të dejidre

a chë l të debe fidanza.

N doi grosc d’arjënt leprò

foss-l ënghe drët a avëi;

ma, iës pecuniëus? spartësc pò

ch’l fruz ch’ ië tie, dò l pudëi.

Chë nsci tu piëtes dut chël

ch’l avar dal muët në pò dé:

l tejor dë n’amezizia rera

ch’ giut verde, y ch’ posse duré.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

( "La Usc di Ladins", 1. de agóst 1979, p.21 )

L nja

 

Da perjoniër dla vita y dë si leges cruveles,

é cunesciù duc i jlances dl dejidèr dejlià

y é-i daniëura termà dan l grant dejmesurà

coche l ucel sënt të gabia l bater ciaut d’ si eles.

L’ultima parola, l ndeviné, à ëi sëui nrassà

mi dejidèr dejdeniëus dë cunescënzes reéles,

mi cuër for pià da la scimères, la plu beles

à saludà da dalonc l bel fantasticà.

Da amadëur é-i plurà pervia dl sentì, scurteda

dai tëmps y da la mort la gran pascion turmenteda

chë bampa ora dal cuër sciche frosces da brujé.

Plu tert é-i ulù crëier a n viv’r etiërn, zënza muëia,

ma ië son dernà da i sforc, y sën, mi ultima uëia

ië chëla dë cunëscer da dedò l mëi finà dl paussé.

 

 

Ciancà da Leon Valade

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

( "La Usc di Ladins", 1. de agóst 1978, p.20 )

Miëc vester scëmpli

 

 

Vester acort ië danz bel,

vester da totl nia stlet,

chë datrai l saviënt në sà

scë ciëch’ ël miëna ië drët.

chë për l solit, gaujia l savëi,

n duël trabunì y desprà,

ntan ch’ al niurant garat-la

zënza ch’l në sebe da ulà.

Scë cunscidran ië cumpëide

ch’la menudëzies ch’ ië sé,

chësc më dunfrësc la gaujon

dë ri dë me nstëss’ y cuiené.

Da truëpesc, dlonch, é audì

chë l mont ië turont y bel,

ch’ turonda ië la fertuna

y leprò turont l dinel,

turont mò l torion di mac ;

cun chësc mi savëi ië assé;

v’ é dit l percië chë dal save

i dinei në së lascia giapé.

L turont rodla y fesc mudl,

ciëch’ ië rëit resta mplantà,

bon ië l turont, y dë utl,

ma bel ië l rëit, y unerà.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

( "La Usc di Ladins", 1. de juni 1978, p.18 )

Omla cuntentëza

 

 

Nsadulabl d’unëur ne son-s stat mëi,

ambiziëus d’ulëi vester, scich zachei

che se spënc cun sforz inant, drët preputënc,

pr arjonjer alauta n scialier, da melpaziënc.

A chisc ti cunsënt-i gën la sabia glories,

n inuem splendënt, la fama de si stories,

i miliarc te truga, l titul da ciavalier.

Mé dejidrëus de bëns che jënt ne chir,

sëitbunt d’amor, che l mont da ncuei dejbuta,

che urmëi ne sënt, y a chël ne dà-l valuta.

"Libido excellendi" pëia via, vat-n da mé,

che lasce al jborio sul tron pontifiché,

de n’omla sciadrea, de n fruz de cunescemënt,

de mi mëndra luegia tla poejia, cuntënt.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

( "La Usc di Ladins", 1. de utober 1985, p.11)

Rai jluminënt de Maria

 

 

Daujin a plaza Borromeo a Milan, do dlieja via

dal ciampanil n pue bòz,

scich n’ ijula resteda dal passà,

ie-l na sief de cëses, che l pizón

n’ à mo nia dejbudlà.

Sui curnejions y sui bancons, drët schives,

se à sentà sëura l spëss culëur dl tëmp,

da brujà y toch ; fum de truep ciamins,

da calzina dla fràbighes senëntes;

lascià dala niblées de plu inviërnesc.

L fladea tume, tl juvier dl dì,

la zità fracacëusa te muvimënt,

Schiche n mèr jlimëus y rumplnënt,

che cianta dejacurdënt, y jëm y risc,

dlegan adum mile ujes te una sëula.

Sui tëc, dala scintles drët scherdëiles,

s’ á crì sosta stancëda y sëulitèra

vivana Melancunìa

y nurësc, nagan cun si bradlà,

la sienes megres de bux, chëles de vins,

dala pleces flaches, sëitbundes,

che gianghenea l linëus tl sot di chëurc,

certlëi da portesc antresc, nculunei.

Mucëivlmënter, datrai, ora dl’ ntredes,

l mus zevil y trasumià de na dunsela

se sporsc per cuntemplé

la gunfedes dl tràfich, ch’schich’ n mer,

sfragacea jlindernan sul lim d’si mont:

te n besariënt degors, mascins se jgorsa,

tramvëies che brunsineia dejpazienc ;

marcadënc y peghins cun motozipes,

cindernëntes, stlefëntes, drët jnipedes ;

vendedëures d’ jurniei che scrabucea,

aureies arjumënc, ëiles menadices

y sui ciantons tan d’ pëtleri tesons ;

Studënc a jlonder, sniëures cun pulicia,

becheies grosc, da menedli

ch’tofa rassënt da lianies,

nsci che le te jgricia.

a mesa doi palac, dlongia n placat

publizitèr, semiënt feter al scherm

de n chino de livel bas, t’ghetum zentrel,

canch dlonch se njlòra y baluchea la sëira,

se jlesierea d’si vin iló i buaciadresc,

y iust sëurasù, sul ciel de piërla grija

se staia strieva n’archeda mediejela,

che mëina it te na stredòta

longia, te si strentura, ma drët blòta.

L uedl, cialan bel fit, tosc antravëija

tl ntercià de n gotich urnamënt,

na pelda cun na Madona dl trëicënt,

jentila y fina tl jlanc de si priëra,

sot al pluëi, l fiërs surëdl y l vënt.

Fina ie si cialeda, l còl spluët y zebil

s’ërsc su, t’na nëubla raida,

schich’d’regina l purtamënt

y l fantulin Gejù, mëudl d’artist

respuent chiet ala zartiëda de l’oma,

zënza badé ala flotna ju te streda,

ulàch la jënt urdenèra ciancaniea

rujnan mé dl giaudëi y di afares ;

nghëurda de vënter y jmuseda crac-la.

y sëurda ie-la, dl amor a la cherdada.

Ma la à sentí scich’n cumand furënt,

t’ si cuer nflà de sënn y d’antium

res de dejdën, tinjënt de se vendiché

dl mont fraidic, ngiust y dala tënia,

n poet mo drët jëun,

che stlujova te si piet struscià

la cëria psocia de sucrëta mueies

che deprovìa jmagiova, ries, si vita;

dan ch’la se n fossa jita,

fov-l dejmuntà dala mont, te planadura,

per se jnudlé y perië, iló sun fòssa

de si ava che ël for lecurdova,

morta ( ch’ a chësc destin degun ne mucia )

tla rembumbënta zità ch’la trangujova,

drët dalonc da si ciamp, tres da si cësa

y dala dliëva dl còl,

ch’ova udù bel dan anesc,

si giuventù, bela, sarëina y tlèra…

y nderzan l cë, à-l ntraudù la pelda,

y tosc se à-l ël cumuet tl fonz dl cuer ;

ie dlegheda la dlacia che l ncertlova.

Ajlune l dubité ie jit davën,

l dubité che nzeridova

la mata ringaraia di seniëi,

tla mënt sciacà sc’che da na fiëura,

y n jëm verdënt, leprò na evucazion,

ti ie mucei ora dai jlefs

siëuc, zënza amor, zënza priëra;

suënz daviërc, ma mé per malandré,

che njiniëi a ghinia cuinënta,

drët cruves, s’l ova rissa, jbuganiënc,

savan avisa de fé truep patí.

Y la Dia Spranza, dal bëntufënt buchel

à jetà, dl dejmincë, la medejina

sun la pleies daviërtes, dajan it’

la segurëza de n duman miëurà.

L fova paltan sun tiëra y n ruscianibles

nemich y dejgustëus, dal mëudl psoch,

parova desfidé cun fiër y cun peton

la mëi fineda lerch dl firmamënt,

ma a nia juova si sforz y si manacia,

che tëma ne fajov-l;

sun l’archeda, sc’che simbul de fantum

la Bënfadrëssa devina, Maria,

dajan artën cun i braces a si Fi,

bëndijova mujelmënter, jejuran,

si etiërna parola, y bel plan via,

sciche al son misteriëus de n cumandé

l jlor spëss dla niblea se jbalucova

y la lum tiërjeda y arjënta, t’si rediërta,

stizova inò varentrëssa, tla lergiura

dl ciel nët, zënza sëida de cunfins

 

 

( 2 de fauré 1949 a Milan )

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

( "La Usc di Ladins", 1. de auril 1980, p.23 )

Sëira d’Avënt

 

L rai de na stëila se à mpià sëura montes

y ie da si lum la pizes arjontes,

ie tl’aria, de n sant mistèr la poejia,

San Ujep ie de viac cun la jëuna Maria.

L ie n pez che dejidre dassën, o Bambin,

amalà, dejpaziënt, che tu ruves daujin.

La mueies ie sotes tl cuer malterjà,

vië prësc a me crì, che t’é tan aspità.

Eurmëi chëi che amove, ne vën plu da mé,

se n ie jic y ne jova śën nia mi bradlé :

l duel ascundù che devënta n lamënt,

se dlëiga scich n sofl tla usc rëiscia dl vënt.

Son gram tl abandon y chire te chisc

mumënc n linëus tl uet scur de mi dis

l sucrët dla parola che fesc renvenì,

dì-la ora dla cuna y cunforta ch’sc patì!

Na stëila arjenteda s’à mpià al eurijont,

i rëiesc dl uriënt cul ciamel va radont.

Tëma ne à-i dl desert, dla montes, dl mer,

ëi va do la stëila, che stiza bel tler.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

( "La Usc di Ladins", 1. de dezëmber 1982, p.1 )

T’ aspitan

 

Da viere ora che dà ju sun streda

t’ é-i udù unian da dalonc

cun n var lesier;

se scassova i lens da castania sot al fla

da braina dl jené,

y fremenc ciancantova cun la rames.

Y ie aspitove pazient, bele da n’eura,

jvacià pra balcontort,

mbusià de pò t’ udei, ngali,

liejan Dante y Petrarca ora dl liber

nscì n fregul daviert sui jnodli castesc

y stuné ju i cruzi tramenteusc

cun la zartieda mujela de ti paroles;

per mplenì dut l uet de mi bur dis

t’ cialan ti uedli dl culeur dl ciel

tiert, eder sc’ ch’ n veija daduman

dò l’ega plueta ju ntan la nuet.

Da viere ora, che dà ju sun streda,

t’ è udù unian da dalonc

cun n var lesier…

 

 

 

( L Professeur Tosi aspieta si miëur student per l’eura de talian )

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

( "La Usc di Ladins", 1. de dezëmber 1979, p.20 )

Vijites via për la nuet

 

Dedicheda a lecord d

 

 

_Ië vive debriëda cui morc, plutosc chë pea cun i vivënc,

sc’ ch’ n’ parfem, a me ntëur it’, m fluternea si ana,

si ana ndesfajëibla y soava ch’ për d’ ëila dejidrëssa

na branceda d’ chël amor ch’ n sparpaniëia a duc i vënc.

Në ië danz no tl tlusel tan ndlacià dla curtines,

ulà chë l mièrmul trancia, t’ chël la nscrites mënt.

ch’ m’ assauta scialdi deplù y cun majra tendrëza,

chësc murmuramënt mbusià dë nosc spiric familieres.

T’ plëina streda, al gran surëdl, tl reciuc ch’ trapina

dla fola ndafareda, jvaiënta, ch’ nës spënsc y jburdla,

tan de iëdesc chë zachëi m’ à batù la man sun la sciabla,

enudëibl, ntan ch’ l passa, më dijian : ´ Pënsa a nëus ! ª

Sun la riva falca y scherpëusa, ulach’ l mèr s’ la plurea,

sui ciofes ulach’ fladëia mujel n sofl d’ ansciuda,

ië ëi mò for da nuëf y si usc dejmana ch’ ië aude,

sibe dulianza o cianzon, sandlot o ri, daniëura amanta.

Y scë më n vede ncantëur init’ t’ boscures scutëntes,

sot a n ciant danterëures, cun si luna nteurdlida,

t’ chël nfurmiamënt d’ stiples lunënc ch’ më jaminea,

fic y ciafuëi, ië vëije, tòsc arcunësc-i si uëdli !

Dë sëires, seuradut, chëles d’ inviërn, dan al cënder

dl fudlé, sun chël desfanta s’ fruan revënt l tizon,

nlëuta canch’ dal aut ju nchin tl bass dla gran cësa,

l griëf scuté tardivënt t’ uni majon ië plumbà.

Coch’ sc’ i aspitëssa ilo, agrumëi it’ tla dumbries,

tan n nia, ch’ la brija nstëssa a buië tres la dsaradura,

ëi më ruva ca a tlapesc y ië sciche n jejur

d’ uciëi, jbriscënc cun n jòl morbe y fluchënt sul tapet.

Duc mi defonc, mi care morc, a lingia longia, scutan,

ëi së sënta ju, arlegan si uëdli nscipei, të mi uëdli,

cun moto dulënt dl prim, pona tënder y da cuntënt

pernan chë mi bona aculiënza ti à retù dë plën la fidanza.

Chëi ch’ ië piëi via, danora, vën dë reviërs për primes:

ch’l uem rëidl ch’ foa mi nëine, mi pitl avalënta l’ ava,

chë mantën vivs sot a la capa, puntineda d’ utantenèra

unfat bën schë tl scrin dl cuër, brunsins da sajon nevela.

Mi ora, flëura d’ auril, drë massa riësc nflaceda,

mi bon père, ch’à messù, ël ënghe, danz, m’ arbanduné

më lascian tlo për avëi gën, për patì y purdené,

n’ ana d’ orfen, defantuda, for duiëusa y temiënta.

Mi vedli maestri, tan seurìi cun l mut tralascià,

da chëi è-i mparà la forza y l drët duviër dë viver

tla belëza di ciëi y cun la stlarides di libri,

la crëta tl daunì pervìa dl amor dl passà.

Nscila ‘nghe la cater cares, chëles chë sun la pëina

dl poet for temagiant, bunderjënt, desfiduziëus,

à springià ju la devuzions jentiles dë si uëdli

më mantenian denitëusa l’ana të mi falambra vita.

Depona i cumpanies liëgresc dl lëur y dla speranza,

plu teniënc ch’ ië y tan plu biëi, povester mieures,

chë la cruva splaiënta s’ à tëut pea a tradimënt –

ch’sta pruzescion va së jlungian uni sëira deplu.

Mò autri, autri da nuëf…Y coche l un vën permez,

ië-l n remorder të me, ch’ tira dò ca n pentimënt,

y ië arbasse ciafuël l fruënt, për në messëi massa sentì,

la craunia chë pudëssa treslujer da si uëdli.

O fertunëi muciadives de chësc mont da ridëies,

për vë t’ni su plu a la longia y për pudëi vë fe

l furné davën manco cruf cun n cumià plu tënd’r,

në v’ é-i ma amà dë cuermënter coche l tuchëss’ da veste?

N’ onsa nëus bën mescedà, una cun l’autra, nost’anes ?

L uëm ‘nghe l plu daviërt, ië for mò massa dsarà prò

për seurandé dut si cuër ‘nghe al cuër, l plu amà;

la udledes ië tan frëides, y la paroles, cië rebeles !

Nscì ië prëie i defonc, nscì damand-i a d’ëi

perdon për në vester dë gra y pervia dë mi dejmincënza,

acioch’ ti dis ch’ië bel daujin a cumplì l destin dl mortel

si tlemënzia më tole su y si bontà m’aspiëte.

Y tl chëul ulach’ la lampa s’ndeblësc, é-i pudù udëi

si palëur flurì të n surir y si braces lonc së stënd’r

për më tre limpea tla dumbria, ulach’ më pèr d’ ntënder

jejuré tl pië via, l cherdé ch’ nës dona speranza.

( 9-11-77 )

 

 

( "La Usc di Ladins", 1. de Juni 1978, pp. 22-23 )

Zenza fin

 

( n lecurdanza dë Luis Piazza )

 

 

Të n bòt, pernanchë n miëna chë l viver sibe n bën

gianghenëus y nchin tl fonz da n dejidèr turmentà,

nosc cuër sënt fiërs l bujën dë l’imurtalità

chë i Vedas o l Coran mpermët a chëi ch’ ië da bën.

Plu tert, të nosc dedit balestea l crëi ch’ vën negà;

y scë l toma trapinan pea l speré chë nës ngiana

dal rie cumbat cul dubité ch’ i crëidums zëra y scana

cumparësces tu vencedrëssa, o frëida, dura eurità.

Cun ti vënta y l degors dë dis brausc y arscinëi

a n së dé ite ciavëster devënt-n tosc usëi,

veciaia ruva y l sepulcher ië tlo dan nëus daviërt.

Ma a chësc pont, mped’ n’ ulëi toles tu dezijion;

i paravijes mentidli n’ mët plu rëm a l’atrazion,

dl ghëurdl ch’ travëusc tl nia, drët funrëul y desert.

 

 

 

ciancià da Leon Valade

 

 

( "La Usc di Ladins", 1. de méi 1978, p.15 )

 

Indice