Motto

‘L vedl fudlé

Dan l’autere de Lana de Sot

Auton

La steila

L’ cunveni d’Pedracies

Amor

A Benito Mussolini

Kumjà

Zënza titul

A mi amic Enzo Reghenzi

A la Val de Non

Mi ciësa

Pitla stëila

La luna y Nuëva York

Encuei jèl vènderdi…

Arbandunà

Cianté, per drët, ne pon danz no

Sh’ l dichtené ne vën dal kuer,

I s’muever la cianzon në po,

Sh ne nie amor vëir y fin y ciaut,

Per kësch ie mi cianté plu aut.

Davia ke l fuek d n amor atënt.

La bocia, i uedli, l kuer m encënt!

ﾔL vedl fudlé

T’l castl d’la cara memories,

saredes t’l cùer, jè ‘nce ‘l vedl

Fudlè che fuma y la foscia

segosta meneda. –

Su’i stersc sustenjes de bront

da la ciafes d’ljion,

vert ‘l len che chersciova

daugin da la sief de verzòn

‘l len ch’jè mort de veciaja,

plen d’ buges y tume da ‘l temp.

O vedl Fudlè, tu radunes

‘nteur ite chei che ne dorm;

per chisc s’ ‘mpèa,

per chisc resplent

ti flama viva y reventa…

‘Nsci,

revif inò i dis suplii,

cherdei da na forza sucreta

y s’ mostra t’l ciertl d’la lum

gies ùedli moi de bradlà.

‘L vent d’auril biabernàn,

desceida la fùeja t’la sienes

y geura la portes bel plan;

revif inò duta la cosses,

ch’ paroa injer mortes per for,

l’amor perdù ven giatà

y l’oma fesc cun bontà

su’i ceves, chinei dan la flama

na musela y lesiera ciareza.

Eterno ‘l fùech t’l ciamin

rauscia y cunsuma si len,

s’ renuvea si flama stlefàn

y brugia zenza se muèver,

‘ntan

ch’ s’ndulesc y varesc t’l cùer

unj ante duleur d’l passà. -

O bel autere d’ Lana

k’t m’ es ‘nsenjà da pitl a cialé in aut;

sënj d’ bontà y d fede,

je ulëss d’ viers dl ciel peté n gran saut,

Per desmincé kesch mont,

k’s’odia y se kumbat kin a la mort,

ke schirma tl pantan,

milions de puera vites d’uni sort.

Kan k ti angiuli y sanč,

à scumëncià a stizé tl lum dl di,

i uemes foa valënč,

duč, pitli y granč, foa benedii da Idie,

Per kësch tu jĕs naschù,

a kuntëmplé la pizes de nosch monč

te ti dliesha sulëna,

destlarida da i vieresch biei, turonč

Plu tert, l’mel jĕ uni,

à deshdrù l’ miëur k santifikoa la vita.

Ulà jé pa l’Nadel?

L’perdon, l’umiltà, ulà jé la shita?

O bel autere d’ Lana,

k’t’prëjes, silenziëus, te dliesha ùeta,

jĕ t’shure, k’ue finé,

pur, ske ti artischt, ku’la kuschienza neta!

L auton jĕ uni, toma la prima fuëjes,

Dai barantli ghiëlices, desfurnii,

I prëi, siei, blandei shu da la pluëjes,

Ie menëadrĕ de maukes plu kurii.

I gesč jĕ shič; su la Val tlera y kiëta,

Pënt na pesh d’autri tëmps, y dai tublei

Vën ora n tof de fën per l’aria nëta;

Sasch Plat y Mont de Sela jĕ n ‘nevei.

Dut per ke sibe trist nduli y stank,

Enč’ l ëura k bat ilò, te stua plu plan,

Me ie, k vëighe mi amor, sëntà sun bank,

Sënt l sank ke me bloka, l’ kuntemplan.

N’ jede, m’ei sumjá na steila,

kumparida sun Saslonk,

ke zitrova blancia, blancia,

relunan tl skur dl gonk.

L’paroa kl foss d’anschuda,

propi tl bel mëns de mej;

pesh perfeta, tla nuet kieta,

medrè i grii ciantoa t’i prej.

Su la rames, su la dashes,

shiva l vënt lesier, suflan,

y la blava verda y grisha,

se muvova stlindernan.

L’ jé la steila dla Ladinia,

këla k’stiza sëura i monč,

l jé la lampa d’noschta fede,

ke ne’s gieva ora da’ i fonč.

Da i fonč skures de la vita

‘nturbleda da tan’ d’mei

k’ne’s dunfrësch dulëur y rabia,

k ne’s fesch peigri, trisč i rjei.

Su, cialëd’me duč la steila,

kari amič y shid’me inant.

Benedet ki ‘ntënt l’invito,

Ke sch’l vën, ne n je’l debant.

Sarà for kuntënt ki amira

na tel lum, ke mei ne mor,

ke fedel resta a si patria,

k’ vel plu dl arshënt y dl or.

El à dit a chei d’Pedracies :

"Vosc Badiot muessa restè,

destemon de forza y d’fede,

vosc duveir je ‘l cunservè".

Te si uedli grisc, sareini,

s’ rispiedloa l’interna flama.

Gent d’Badia, tu jes furtneda,

ch’n tel uem, tan nobl t’ama.

L’paroa ch’i monč duč cuečni,

gran giganč da’l fruent da piera,

s’nciendan d’n fuec salvere

s’preparessa a muover viera.

Vo, ch’arbanduneis Gherdeina,

t’nive fermes t’la memoria

dan’ ch’v’n’ geis chescta paroles,

sc’ch’na sentenza de la storia.

"Finirà ‘l Tudesch d’l Puster,

l’Serb, l’Grec, l’Catalan,

ma ‘l Ladin vivrà dagnieura,

vitorieus, sc’ch’l spirt ruman.

Chesc jè v ‘gure y ve cunferme,

‘nč t’l inuem d’ mi bon senieur,

de ch’la onescta y atenta,

ch’s’oa abinà per ti fe uneur.

Sci, ch’la seira jè passeda,

‘l splendeur d’insuen s’n’jè git,

ma jè veighe for sc’ch’t’n cheder

bampè ‘l fuec d ‘l Dolomit.

Puecia cianties d’ dut mi liber

à rusnà d’l ben d’l’amor

chesc uel di ch’gien ne trati

d’ zeche ch’m tramenta for.

Ma l’caleur datrai, me bruja,

tan ch’ntendi plu reson,

s’enfla l’sentiment y streva

dasan corp a la cianzon

Zen ne me fesci plu da inora

de ch’ la geuna ch’cuntova

ce ch’ëil’ oa purvà l’prim’ jede

cu’ l nevic y ch’m’ disova:

"Benedì ch’l smiz de plueia,

ch’m’à dunà tan gudiment,

ben unida nuet d’Setember,

scura, fresca y pleina d’vent.

Ove ti osc na fiëura granda,

che ne n’esse pedù durè,

ove seit d’n bos, d’na strenta,

ch’essa l’muet de m’ sodescfè.

El m’à stlut nteur la vita,

si biei bracies ster_ sc’ch l’ rëur

m’à tucà su’l fruent cu’i slefes,

zenza ‘n gem, zenza ‘n remeur

L’ sautè ch’mi cuer fagova

giva sc’ch’l’onda d’si respir

bel l’foa gustè si bocia

zenza p’ssè do a l’avenir "

Jé v dishë, ke l jé stantëus mëter adum

J skri komponimënč te kschta Rushnèda

Kin a mo, ne foa tanč k’savëss l’fe.

I sapientons y professëurs l’sa.

Ma jé ulú vënčer y plejë mi lingua

l’antikischim Romanč dla Dolomites

Per sporscher n senziër salut al Dux!

L’Duče jé dalonč, dalonč da me

Valëdes, rufës, monč, l’separëscha,

Mpò, ne së, perčie k el m sa daushin,

N’fil k’nës vëiga l’tën ljà a mi kuer

I se l’mire t’na zaitun o t’n depënt

Me ğiapa n shëntimënt supërb d’amor.

El ne njè nfati me l gran kumbatënt,

L’ defënsëur, l’zentrum spirituel,

kël ke kondush kun ërt l’popul noscht,

Ma nče, y kësch jé kël ke vël de plu,

Nosch bon pere, k’ëntënt ce k’adurions,

Ke sa i busëgns plu granč y plu askendui,

J k’lëura for kun shnait per i sodischfé.

Liber ladin, skrit shu, kun tan de stënta,

dime, ce arà pa Max, kun dut si leur ?

Respuent, ce giateres ana sulënta ?:

"Spines, muejes, ferdrus y puek uneur".

‘Nschi, m’zena sukret, n’ush askenduda,

ma m’dish ‘nke k’ne desse me despré,

sch’l mont n’m’rekunesh y me refuda,

k’sch per de rimes, k’m’à da tan da fe.

K’l bel Die, k’veiga dut, l ben y l mel,

‘ntëndrà tosch sch’mi fersli vel o nò,

m’darà la forza p’r ciante plu bel,

p’r abinè roba mjëura, d’keschta tlo.

Farà l p’sier massa deibl, ghert y fort,

m’darà na forma pura y bën meudleda,

per vencer i nemič ke ne’s fesch tort,

per salvé noschta Lingua desprezeda.

Jé fineda la gran gloria,

dut l’ popul muessa shi,

stlut jé l’liber de la storia,

l passà ne po plu unì.

Sona l’eura dla partenza

da su ‘nsom dl ciampanil,

vedli y sheuni, duc s’spaza,

emigranc a mile a mil

Puera patria abandunada,

puera fosses zenza amor,

turmenteda y desseneda,

l’ana shveja for y for !

Jé uless vester mo te kuna,

per ‘n entender puek y nia,

o t vaschel, zenza paroles,

bocia y uedli tla dumbria

Avei l kuer de krep y dlacia,

la doi giames tl pantan,

cigunié sk’n pel d’na vinjia,

deshbatù da n gran orkan.

T’ch’sc liber salvere y rie da ‘ntender, per tan de ğent,

che sporc me rimes scemples y tan burtes, da fe spavent,

per te, che bel da giut m’es ulù ben senziermenter,

jé metù ite chel che m’s’mescedova sucretamenter;

chel ch’ğemova mi spirit arbandunà, dalonč da te,

y da nosc monc, ben mas’r de mi vita, ch’jé dut p’r me.

A te, o reidl amic d’mi giuventù gentil y fort,

susteni ferm y gausa d’mi legreza, mi seul cunfort,

a te, messes’i dunfri, n’opra ‘mpurtanta, n liber grant,

perdone’ me se chesc vel puec y nia; l’m’á custà tan!

Pensa, ch’é vedlà nuetes a la longia, su na plata ueta,

p’r scri y meter adum mi scentimenc t’na forma stleta.

Ch’sta poesies jé l’ultim ciof tardif, d’na lingua ch’mor,

cundaneda a zessé zenza remedio, a disparì per for;

sc’ enche, ch’tanč desbuterà la rimes, fates per te,

n’sarà de tei, ch’les giudich’rà deslabres, da refudé,

ma tu jés tan valent, mi bon campani, plen de creanza,

ch’t’azetares de bon ulei chesc peni de mi fidanza.

Ti ana jé pura, sc’ch l’ega d’na funtana, ch’ sbroch’ora y cianta

danter i crepes ch’l viandant finà restora y ‘ncanta.

Enč Max, fova ‘n viandant ch’giva ‘ncanteur stanc y amalà,

che zenza trieva, criova ‘n pue’ d’ferstont ‘n pue’ d’ bontà,

ti unian ancontra l’es giudà a varì, ti fin jé arsont,

la roa ersa y saseusa t’á prodot ‘n ciof da mont.

‘Ncie tu, da’i studiei suenz laudeda,

p’r ‘l valor, per nubleza y per la gloria,

o Val de Non, ch’t’foves velc, t’la storia,

t’es perdù ‘l smuc, che t’ova ‘ncuruneda.

Tanč foa i poeč y d’amiré ch’la lum,

ch’lunoa t’na vergunjeusa servitù,

ma ti tesor spirituel jé unì desdrù,

y na _nia d’nosch parënc jé ğita ‘n fum!

T’es fustà ğu y zarà ‘l guan’ da sandì,

la cienta de diamanč, t’ l’es data cà,

‘n pen’ da t’ni da cont, t’es refudà,

‘n stlaf dur y cruedl n’sës dat, ‘nsci.

Dalonč da l’tlap ladin ves’ a petlé,

da’i fulestieres, ch’t’manda a la malora,

t’n’es arbandones, n’t fa_an da inora,

d’n’es desmendrì d’n toc, zenza miné.

Mort ‘l parlé de Non, o cie straufonga!

L’ jé n’ dan, ch’neus ne pudron mei refé,

na f’rida, ch’ne po’se stlù, ne rassené,

pitla Nation, da achta a mi minonga!

Su, a la defeisa d’l parlé d’vosct oma,

t’nide adum, vo Ladins, duč de berieda,

sce seis ‘n grum, areis longia dureda,

y fareis pert, d’la nueva storia d’Roma.

Sce i cunejënč m’ udëssa a lavè ‘l fonz,

de mi stua, dla majon ulà che lëure,

cun la mans te n laveč a tre berdons,

se meiness-l piciá de mi desgrazies

y de mi ciësa zënza pesc y union.

Da n pez ‘ncà la renunzia y ‘l patimënt,

m’á fa denëntè ‘ngrënsč

y sën ne rësta ch’bever gota a gota

dal calesc erausc dl duel,

ch la ria desdita à ulù for mi bite.

Iè ulësse pa savëi, co che n dëss fe,

per ne viver giut a ch’sta moda;

fesce drë uni sforz p’r uni ora da la broda,

ma i piesc me sbrisci, y arsësce tl pantàn,

de di ‘n di, d’an y n’ an,

zënza ch’ vënie n’amich a me despenié.

L’ië bën velc d’auter lavé jù la stua,

sc’ch’na fanciela trazëusa y despaziënta,

escia y ‘nvedlida a cujinè prà l’ oles,

che fe poesies per ghërdeina.

Ne ve per-ela pa na ciërta cossa,

ch’fesc mprescion y pëina ?

L’oma tl lët ch’fantineà drët amalèda,

(…)

Pitla, puëra giata,

tu iës ruèda da nëus,

purtèda a salvamënt

da-la mans pietëuses

de na sculea taliana

ch’à abù de te misericordia.

Scirmèda sc’che ‘n berdon

a mez ai refuč,

de ‘n pra de periferia, dl suborg,

‘n cian furiëus

ti zanova permez.

Tu pitla roba vivënta,

n’oves deguna defëisa

Tu oves apëina ‘n mëns ;

mandoves ora ‘n vinsel,

che n’audive-n nianca

‘ntra i mudli de ledàn

danter buchses de revin,

mez smageda dai podli,

(…)

Nës ancuntàn unidi

tl medemo lùëch.

Se spartian de viërsli y d’zigaretes,

y datrai ‘n romàn d’avëntures.

Scirman-s pitli sasc

dal pùënt, ulà ch’maiova

i lëuranč dla frabiga de viëre.

Ti dijovi ch’la tiera iè turonda,

mi anda na stria, y la luna n toc de ram.

Chè ‘n di me-n fosse jit a Nùëva York,

la zita ch’ie abundanta de cosses strambes,

ulà ch-i giač vagabundësc

dorm sot i autmëubli,

te chëla ië na milion de pitoč

na million de lums,

na million de diamanč.

Nùëva York, ulà ch’la furmies

adrova seculi a s’arpizè sun l’Empire State

y i fosc sè-n va a spaz tres Aerlem

furnii de culëures festëusc

che gota de lujer d’instà.

Fossi jit pri restauranč

chin che urtessë na zedula da nunzia:

"N chier ‘n mut per lavè i taieres.

Ne ‘mpertënt nia titul universiter".

Datrai n iëde essi maià n "sandwich"

fossi git a racolta d meiles te Cialifornia,

essi pensà a d’ëila ch’furnea cul suspensëur,

y ti ess cumprà ‘n guant semiant al neon…

Eila stajova per de me bussè

canch’à sunà la sirena dla frabiga.

Encuei jèl vènderdi, saveis’a,

Di_ l’ ost de’l re_t en ùem acort

La sona, y chel savèi pudeis’e

Che chel Bel Die ‚ncuèi jé mort.

Ma chesc sunè, Senieur Ferwolter,

Ne n’jè pa vel’ dre’ gran de bel,

Ciampànes ğissa ben a Coltern

De ma_res sun vosc ciampanel.

Nèus on la ma_ra y la plu bela,

Respùent sun chesc cun garbo l’o_t,

Ma me per ùni bagatela

Ne son’la me, mi caro go_t.

‘L mùessa ve_ter un de Coltern,

aciò ch’la sòne pra si mort,

y per chei che ne’ n’jé da Coltern,

Ne son’la y ne fesc’la tort.

Ma chescta jé ‘n pùe massa grossa,

Se’n pensa zen chel bravo go_t,

y di_ per cumedè la cossa,

Da galantòm bel franc a l’ost.

Po i compri jé a Idie ‘l dirito,

De ve_ter citadin da tlo

Y paje zen bel bret y drito

La tax t’la dreta mans a vo.

Da nuef dut seul zënza mitli y zenza leur,

Do ch’fove stat ri ora y tralascià

Sfurzà a cherdè a uni usc a gi’ncateur,

a cri ‘n pan pieč de chel ch’i m’ova dà.

Da nuef dut seul, perdù danter la fola

da ğent che passa ‘n presča ğper streda,

cu’l fesčtide su’l mus, l’umrela mola

de neif, che sblancia l’guant a uni venteda.

Fulestier t’mi Paesč, ch’per me jè dut,

Ulà ch’supulides pont mi recurdanzes

Ulà ch ğ

Indice